แซฟไฟร์ (Sapphire)

Sapphire คือ ชื่อเรียกแร่ corundum สีน้ำเงิน ซึ่งเป็นอัญมณีที่สำคัญรองจากเพชร มีความแข็งตามโมห์สเกลถึงระดับ 9 เป็นผลมาจากโครงสร้างภายในผลึกที่ธาตุอะลูมิเนียมและออกซิเจน Al2O3 จับกันแน่นด้วยพันธะเคมีที่แข็งแรงแบบ close packing 

แร่คอรันดัม สามารถแบ่งชนิดได้ตามสีสัน เช่น ชนิดสีแดง เรียกว่า ทับทิม (ruby), ชนิดสีน้ำเงิน เรียกว่า ไพลิน (blue sapphire), ชนิดสีเหลือง เรียกว่า บุษราคัม (yellow sapphire), ชนิดสีดำที่แสดงลักษณะสตาร์ เรียกว่า สตาร์ดำ (black star sapphire) เป็นต้น

Physical Properties

• สูตรเคมี: Al₂O₃

• กลุ่มแร่: Oxide (Corundum)

• ระบบผลึก: Trigonal

• ความแข็ง: 9

• ความถ่วงจำเพาะ: 3.9 - 4.1

• สี: น้ำเงิน (พบมากที่สุด) ชมพู เหลือง เขียว ม่วง ส้ม ดำ ใสไร้สี และแบบ color change

• ความโปร่งแสง: โปร่งใส - ทึบแสง

• ประกาย: แก้ว

• แนวแตกเรียบ: ไม่ดี (แตกหักยาก)

• การเกิด: ไพลินเกิดขึ้นในสภาพแวดล้อมที่มีแรงดันและอุณหภูมิสูงลึกลงไปใต้เปลือกโลก โดยมักพบในหินแปร เช่น schist และ gneiss หรือในหินอัคนี เช่น basalt สีฟ้าของไพลินเกิดจากธาตุเหล็ก (Fe²⁺) และ ไทเทเนียม (Ti⁴⁺) ที่แทรกอยู่ในโครงสร้างผลึก เมื่อทั้งสองธาตุอยู่ร่วมกันจะทำให้เกิดปฏิกิริชาถ่ายโอนประจุส่งผลให้เกิดโทนสีน้ำเงินอันเป็นเอกลักษณ์ เมื่อเวลาผ่านไปหลายล้านปี ผลึกเหล่านี้จะถูกดันขึ้นใกล้ผิวโลกจากการเคลื่อนตัวของแผ่นเปลือกโลก และถูกกัดเซาะจนกลายเป็นแหล่งแบบ alluvial deposit หรือยังคงอยู่ในแหล่งหินต้นกำเนิด

ส่วนแบล็กสตาร์แซฟไฟร์ ก็เป็นแร่คอรันดัมเช่นเดียวกัน แต่มีปริมาณเหล็กสูง และมีสิ่งเจือปนอย่าง เฮมาไทต์ หรือ อิลเมไนต์ อยู่มาก ทำให้มีสีเข้มจนเกือบดำหรือทึบแสง ความพิเศษของแซฟไฟร์ชนิดนี้คือ Asterism ซึ่งเกิดจากเส้นใยรูไทล์ (rutile needles) ที่จัดเรียงตัวอย่างเป็นระเบียบภายในผลึก ทำให้เมื่อโดนแสงจะเกิดภาพคล้ายดาวกระจายออกจากจุดกึ่งกลาง แบล็กสตาร์แซฟไฟร์มักเกิดในหินบะซอลต์ ซึ่งเป็นสภาพแวดล้อมที่เอื้อให้เกิดการเย็นตัวอย่างรวดเร็วและมีธาตุเหล็กสูง

ประวัติและการค้นพบครั้งแรก แซฟไฟร์เป็นที่เคารพในหลายวัฒนธรรมตั้งแต่สมัยโบราณ เช่น ชาวเปอร์เซียเชื่อว่าท้องฟ้ามีสีฟ้าเพราะสะท้อนจากแซฟไฟร์ ในยุโรปยุคกลาง นักบวชสวมแซฟไฟร์เพื่อสื่อถึงสวรรค์ ชื่อ “แซฟไฟร์” มาจากภาษาละติน sapphirus และภาษากรีก sappheiros แปลว่า “หินสีฟ้า” ศรีลังกาเป็นแหล่งชแซฟไฟร์คุณภาพสูงมายาวนานกว่า 2,000 ปี และแหล่งชื่อดังที่สุดอยู่ที่แคชเมียร์ ส่วนเมียนมาเริ่มมีชื่อเสียงตั้งแต่ศตวรรษที่ 19 ในประเทศไทย แซฟไฟร์เป็นรู้จักในชื่อ "ไพลิน" แหล่งสำคัญในปัจจุบัน ได้แก่ ศรีลังกา เมียนมา แคชเมียร์ มาดากัสการ์ ไทย ออสเตรเลีย และสหรัฐอเมริกา (Montana)

ความหมาย ในหลายวัฒนธรรม แซฟไฟร์เป็นสัญลักษณ์ของความสูงศักดิ์ ความจริงใจ และพรจากสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ถือกันว่าเป็นหินที่ช่วยเสริมสมาธิ ความชัดเจน และวินัยในตนเอง สนับสนุนความจริง ความซื่อสัตย์ และการตื่นรู้ทางจิต ส่งเสริมความสงบทางจิตใจและความสมดุลทางอารมณ์ กระตุ้นจักระคอและจักระตาที่สาม เพื่อการสื่อสารและลางสังหรณ์ ส่วน Star Sapphire ถูกยกย่องว่าเป็นหินแห่งการปกป้องและความเข้มแข็งภายใน

หมายเหตุ: คุณสมบัติเหล่านี้เป็นความเชื่อในวงการคริสตัลบำบัด ยังไม่มีการรับรองทางการแพทย์

วิธีทำความสะอาดและดูแล ใช้น้ำอุ่นและแปรงหรือผ้านุ่ม ๆ ทำความสะอาดได้ เครื่องอัลตราโซนิกและไอน้ำสามารถใช้ได้กับแซฟไฟร์ที่ไม่ได้ผ่านการปรับปรุงคุณภาพ ข้อควรหลีกเลี่ยงสารเคมีแรง ๆ และความร้อนสูง

• การเก็บรักษา: ควรเก็บแยกจากหินแร่ที่อ่อนกว่า เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดรอยขีดข่วนบนหินอื่น

• การชำระล้างพลังงาน: ใช้เสียงจากชามเสียง แสงจันทร์ ควันเสจ หรือเซเลไนต์

สรุป

แซฟไฟร์เป็น gem variety ของแร่คอรันดัม (corundum) ซึ่งประกอบด้วยอะลูมิเนียมออกไซด์ มีชื่อเสียงที่สุดในเฉดสีฟ้าเข้ม แต่อาจพบในสีอื่น ๆ ได้หลากหลาย ยกเว้นสีแดง (ที่เรียกว่า ทับทิม) แซฟไฟร์เป็นสัญลักษณ์ของปัญญา การปกป้อง และความเข้าใจทางจิตวิญญาณ 

References:

Wikipedia – Sapphire
Mindat - Sapphire

Gemstones.com - Sapphire

GIA - Sapphire

กรมทรัพยากรธรณี - คอรันดัม

*ข้อมูลอาจมีการอัพเดทเพิ่มเติมในอนาคต